– Зірніце на літары, – сказаў ён. – Яны амаль не вылучаюцца сярод астатніх: рукапісную «а» можна пераблытаць з «о», а «р» – з «п». Людзі з моцным характарам заўсёды вылучаюць высокія літары, якім бы неразборлівым ні быў іх почырк. Літара «к» нашага адрасанта сведчыць пра няўстойлівасць, а вялікія літары – пра пачуццё ўласнай годнасці. Але мне трэба ісці – мушу высветліць пару рэчаў. Дазвольце парэкамендаваць вам гэтую кнігу, «Пакутніцтва чалавека» Ўінвуда Рыда* – адзін з найлепшых у свеце твораў. Праз гадзінку я вярнуся.
Я сеў ля акна з кнігай у руках, але думкі мае луналі далёка ад смелых разважанняў аўтара. Яны круціліся вакол нашай ранішняй госці – яе ўсмешак, глыбокага голасу і дзіўнай таямніцы, што прынесла ў яе жыццё неспакой. Калі на момант знікнення бацькі ёй было сямнаццаць, значыць, цяпер дваццаць сем – цудоўны ўзрост, калі маладосць, трохі выцверажаная досведам, губляе сваю самаўпэўненасць. Так я сядзеў і летуценіў, пакуль у маю галаву не пачалі закрадацца небяспечныя думкі, пасля чаго я паспешліва перасеў за стол і люта накінуўся на нядаўні трактат па паталогіі. Хто я такі? Як магу я, сціплы ваенны доктар з ненадзейным здароўем і яшчэ больш ненадзейным банкаўскім рахункам, нават думаць пра такое? Яна – толькі складнік праблемы, яе фактар і не больш. Калі будучыня не абяцае мне нічога добрага, варта сустрэць яе як мужчына і не расквечваць падманнымі гульнямі ўяўлення.
Раздзел 3. У пошуках рашэння
Калі Холмс вярнуўся, была палова шостай. Ён быў радасны, ажыўлены і рваўся ў бой – такі настрой зазвычай прыходзіў на змену яго найзмрачнейшай прыгнечанасці.
– У гэтай справе няма нічога асабліва таямнічага, – сказаў ён, беручы кубак гарбаты, які я для яго наліў, – факты сведчаць пра тое, што ёсць толькі адно тлумачэнне.
– Што? Вы ўжо з усім разабраліся?
– Ну, вы мяне пераацэньваеце. Я даведаўся пра адну рэч, якая наводзіць на пэўныя думкі, вось і ўсё. Але гэта вельмі важна. Тым не менш трэба больш дэталяў. Праглядаючы падшыўку «Таймс», я толькі што даведаўся, што маёр Шолта з Апэр-Норвуда, былы афіцэр трыццаць чацвёртага бамбейскага пяхотнага палка, памёр 28 красавіка 1882 году.
– Я магу падацца вам дурнем, Холмс, але не разумею, на якія думкі можа навесці гэтая дэталь.
– Сур’ёзна? Вы мяне здзіўляеце. Давайце зірнем на справу з іншага боку. Капітан Морстэн знік. Адзіны чалавек у Лондане, якога ён мог наведаць, – гэта маёр Шолта. Але маёр Шолта сцвярджае, што пра вяртанне капітана не ведаў. Праз чатыры гады Шолта памірае, а праз тыдзень пасля яго смерці дачцэ капітана Морстэна прыходзіць каштоўны падарунак. Гэта паўтараецца з году ў год, пакуль урэшце яна не атрымлівае ліст, дзе пішацца, што яе пакрыўдзілі. Пра якую крыўду можа там весціся? Хіба што пра знікненне яе бацькі. І чаму падарункі пачалі прыходзіць адразу пасля смерці Шолта? Магчыма, ягоныя спадкаемцы ведалі штосьці пра гэтую таямніцу і хацелі вярнуць нейкі доўг? Можа, у вас ёсць іншая тэорыя, што не супярэчыла б фактам?
– Які дзіўны доўг! Як дзіўна яго вяртаюць! Чаму ліст прыйшоў толькі цяпер, праз шэсць гадоў? У пасланні, зноў жа, вядзецца пра ўзнаўленне справядлівасці. Але якой справядлівасці? Не варта і спадзявацца, што бацька яе ўсё яшчэ жывы. А пра іншыя крыўды мы нічога не ведаем.
– Безумоўна, некаторыя праблемы ёсць, – задуменна сказаў Шэрлак Холмс, – але сённяшняя выправа дапаможа ўсе іх развязаць. А вось і рамізніцкая карэта, і ў ёй, канечне ж, едзе міс Морстэн. Вы гатовыя? Тады лепш спусцімся – нядаўна прабіла шостая.
Я ўзяў капялюш і самы цяжкі кій, заўважыўшы, што Холмс выцягнуў з шуфляды рэвальвер і схаваў яго ў кішэні. Ён, відаць, быў упэўнены, што нас чакае нялёгкая ноч.
Міс Морстэн хуталася ў цёмны плашч, і яе пяшчотны твар быў спакойны, але бледны. Яе нашая дзіўная выправа не магла не трывожыць, і ўсё ж яна трымалася малайцом і ахвотна адказвала на дадатковыя пытанні Шэрлака Холмса.
– Маёр Шолта быў вельмі блізкім татавым сябрам, – сказала яна. – Бацька шмат пісаў пра яго ў лістах. Яны разам служылі афіцэрамі на Андаманскіх астравах і таму шмат часу бавілі разам. Дарэчы, у бацькавым стале знайшлі адзін вельмі цікавы дакумент, у якім ніхто не можа разабрацца. Не думаю, што ён мае хоць нейкае значэнне, але, можа, вы хочаце зірнуць? Я ўзяла яго з сабой – вось ён.
Холмс асцярожна разгарнуў паперу і расклаў яе на каленях, пасля чаго з верху да нізу агледзеў з дапамогай падвойнай лупы.
– Папера індыйскай вытворчасці, – зазначыў ён. – Калісьці аркуш быў прышпілены да дошкі. Гэта план часткі нейкага вялікага будынка са шматлікімі пакоямі, калідорамі і пераходамі. У адным месцы чырвоным атрамантам пастаўлены крыжык, а над ім – амаль выцвілы надпіс «3.37 злева». У левым куце – дзіўная пазнака, штосьці накшталт чатырох крыжоў, якія судакранаюцца, утвараючы лінію. Над ёй – няроўны надпіс буйнымі літарамі: «Знак чатырох – Джонатан Смол, Магамет Сінгх, Абдула Хан, Дост Акбар». Не, думаю, тут з нашай справай няма ніякай сувязі. Але дакумент гэты, без сумневу, вельмі важны. Яго акуратна захоўвалі ў нататніку, бо абодва бакі аркуша аднолькава чыстыя.
– Мы і праўда знайшлі яго ў нататніку.
– Прашу вас, міс Морстэн, дбайна яго захаваць – ён яшчэ можа нам спатрэбіцца. Я пачынаю падазраваць, што справа акажацца нашмат больш складанай і заблытанай, чым падавалася спачатку. Трэба перагледзець сваю тэорыю.
Ён адкінуўся на спінку сядзення, і па яго ссунутых бровах і безуважным позірку я зразумеў, што ён засяроджана думае. Мы з міс Морстэн пачалі напаўголаса абмяркоўваць сённяшнюю прыгоду і яе магчымыя вынікі, наш спадарожнік жа з непранікальным выглядам праседзеў да канца паездкі.
Быў вераснёвы вечар, амаль сем гадзінаў. Надвор’е не радавала – на вялікі горад апусціўся вогкі густы туман. Над бруднымі вуліцамі змрочна віселі шэрыя хмары. Ліхтары Стрэнда* здаваліся не больш чым імглістымі плямкамі рассеянага святла, што кідалі на слізкі ходнік бляклыя мігатлівыя кляксы. Жоўтыя агні крамных вітрынаў гарэлі ў вільготных задушлівых прыцемках, і іх маркотнае і зменлівае ззянне трошкі асвятляла затлумленую вуліцу. Гэтая бясконцая чарада твараў, сумных і шчаслівых, змучаных і вясёлых, што мільгалі ў вузкіх палосках святла, падавалася мне прывіднай і злавеснай. Вось ён, чалавечы лёс – выслізнуць з цемры ў святло і потым зноў вярнуцца ў вечны змрок. Я не надта ўражлівы чалавек, але гэты цяжкі пахмурны вечар і неверагодная справа, у якую мы ўцягнуліся, зрабілі мяне прыгнечаным і нервовым. Я бачыў, што міс Морстэн адчувае штосьці падобнае. Толькі Холмс быў вышэйшы за ўсе гэтыя дробныя перажыванні. Ён разгарнуў на каленях нататнік і час ад часу запісваў туды ў святле кішэннага ліхтарыка нейкія лічбы і заўвагі.
ebooksa