Ср.: там же, 62 // Vol. 1, p. 129 sqq. Kott er; PG 94, 649 B sqq. (различение движения, потенции, энтелехии и вида). Однако, если имеется в виду Иоанн Дамаскин, у него ничего не говорится здесь об энергии.
2012
Варианты перевода: «безвидной», «безвидному».
2013
№ 12 в афинской рукописи (Μπούλοβιτς 1983, σ. 85, σημ. 3; 142, σημ. 6; 256, σημ. 30; 344, σημ. 10): Οὐσία καὶ φύσις ἐπὶ τῶν κτιστῶν καὶ συνθέτων οὔτε ἡ ὕλη λέγεται μόνον οὔτε τό εἶδος, ἀλλὰ τὸ συναμφότερον δήπουθεν· ταύτης οὖν τῆς οὐσίας κίνησιν οὐσιώδη καὶ φυσικὴν τὴν ἐνέργειαν οἱ πατέρες ὡρίσαντο ὡς ἑτέραν οὖσαν παρὰ τὴν ἐντελέχειαν καὶ τὸ εἶδος, ἅπερ ἐστὶ συμπληρωτικὰ τῆς οὐσίας καὶ τοῦ εἶναι, ὅπερ ἐστὶν ἐνεργείᾳ ἑκάστῳ παρεκτικά. Οὔτω καὶ ἐπὶ Θεοῦ· φυσικὴ καὶ οὐσιώδης κίνησις ἡ ἐνέργεια ὁριζομένη, κἂν μὴ βούλωνται οἱ ἀκινδυνίζοντες, ἑτέρα παρ᾿ αὐτὴν τὴν οὐσίαν ἐστίν, ἁπλῆν τε οὖσαν καὶ ὅλην εἶδος, εἰ καὶ ἀνείδεον.
2014
То есть тварному.
2015
Имеются в виду гиганты От и Эфиальт, боровшиеся с олимпийскими богами.
2016
№ 40 в афинской рукописи (Μπούλοβιτς 1983, σ. 290, σημ. 53; σ. 382, σημ. 65): Εἰ ἑτέρας τινὸς παρὰ τὴν ἐν Θεῷ Θεότητος καὶ ἀλλοτρίας αὐτῆς μετέχουσιν οἱ θεούμενοι, οὐκέτι θεοὶ κατ΄ αὐτήν, ἀλλ᾿ ἀντίθεοί τινες ἔσονται, κατὰ τούς Ἀλωάδας ἐκείνους ἢ Γίγαντας. Οὗ τί ἂν γένοιτο ἀσεβέστερον;
2017
№ 42 в афинской рукописи (Μπούλοβιτς 1983, σ. 67–68, σημ. 43; Jugie 1933, p. 102–103, n. 3): Εἰ μὴ τρανῶς οὕτω καὶ πλατυκῶς [πλατικῶς Jugie] ἡ τῆς θείας οὐσίας καὶ ἐνεργείας διάκρισις ἐκπέφανται τοῖς ἁγίοις, θαυμάζειν οὐ χρή. Εἰ γὰρ νῦν, μετὰ τὴν τοσαύτην τῆς ἀληθείας βεβαίωσιν καὶ τὴν οἰκουμενικὴν τῆς μοναρχίας ἐπίγνωσιν, οἱ ἐκ τῆς ἔξω παιδείας — ἢ μωρίας μᾶλλον — ὁρμώμενοι τοσαῦτα πράγματα τῇ Ἐκκλησίᾳ παρέσχον, πολυθεΐαν αὐτῆς καταφλυαροῦντες, τί ἂν ἔδρασαν τότε οἱ τῇ ματαίᾳ σοφίᾳ βρενθυόμενοί τε καὶ ζέοντες καὶ τῆς κατὰ τῶν διδασκάλων ἡμῶν ἀφορμῆς λαβέσθαι ἐπιθυμοῦντες; Διὰ τοῦτο οἱ θεολόγοι τῇ ἁπλότητι τοῦ Θεοῦ μᾶλλον ἢ τῇ διακρίσει φαίνονται συνιστάμενοι. Καὶ γὰρ οὐδ᾿ [οὐκ Jugie] ἦν εὔλογον τοῖς μήπω καθαρῶς τὴν τῶν ὑποστάσεων παραδεξαμένοις ἔτι καὶ τὴν τῶν ἐνεργειῶν ἐπιφορτίζειν διάκρισιν. Οἰκονομικῶς γὰρ τὰ θεῖα δόγματα κατὰ τούς οἰκείους καιρούς ἕκαστα διευκρίνηται [διακρίνονται Jugie], τῆς ἀπορρήτου σοφίας εἰς δέον χρησαμένης, ὡς ἔθος, τῇ τῶν αἱρετικῶν μανίᾳ καὶ ἐπηρείᾳ. Лат. пер. М. Жюжи (Jugie 1933, 102): Si a sanctis, inquit, haec divinae essentiae et operationis distinctio non ita clare ac explicate declarata est, hoc nobis admirationem excitare non debet. Etenim si nunc, post tam solemnem veritatis confi rmationem et divinae monarch iae universalem praedicationem, qui saeculari sapientia vel potius stultitia innixi, tanta negotia Ecclesiae facesserunt, polytheismi illam inepte insimulantes, quidnam tunc non fecissent qui de vana sua sapientia gloriabantur ejusque studio ardebant, contra doctores nostros occasionem capere gestientes? Ob hanc causam theologos tunc videmus in Dei simplicitate magis quam in distinctione, quae in eo est, insistere; siquidem consultum non erat iis qui nondum pure recipiebant personarum distinctionem, onus superimponere distinctionis operationum. Divina enim dogmata, suo tempore singula, prudenti dispositione elucidantur, ineff abili Dei sapientia haereticorum furore atque malitia ad hoc uti solenne habente. Большей известностью пользовался фр. пер. того же ученого в DTC: Un peu plus tard, Marc d’Ephese <…> declarait qu’il ne fallait pas s’etonner de ne pas rencontrer ch ez les anciens la distinction claire et nett e entre l’essence de Dieu et son operation. Si, de nos jours, disait-il, apres la confi rmation solennelle de la verite et la reconnaissance universelle de la monarch ie divine, les partisans de la science profane ont cree a l’Eglise tant d’embarras a ce sujet et l’ont accuse de polytheisme, que n’auraient pas» fait autrefois ceux qui s’enorgueillissaient de leur vaine sagesse et ne ch erch aient qu’une occasion de prendre en defaut nos docteurs? C’est pourquoi les theologiens ont insiste davantage sur la simplicite de Dieu que sur la distinction qui se trouve en lui. A ceux qui avaient peine a admett re la distinction des hypostases, il ne fallait pas» imposer la distinction des operations. C’est avec une sage discretion que les dogmes divins ont ete eclaircis suivant les temps, la divine sagesse utilisant pour cela les folles att aques de l’heresie.
2018
Ср. изд. Гасса, гл. 16.
2019
Эта глава, имеющаяся в исследовании М. Жюжи (Jugie 1933, p. 124, n. 1), отсутствует как в публикации В. Гасса, так и среди цитат, приведенных И. Буловичем. Греческий текст: Τοῖς θεολόγοις συμφώνως τὴν θείαν οὐσίαν οὐχ ἐξ ἑαυτῆς τὰ ποιήματα προάγειν φαμέν· οὕτω γὰρ ἂν ἦν ὁμοούσια τῷ Θεῷ· ἐκ δὲ τῆς φυσικῶς καὶ οὐσιωδῶς ἡνωμένης αὐτῇ καὶ ἀχωρίστου παντάπασιν ἐνεργείας. Οὕτως οὖν τὸν Θεὸν διὰ τῆς αὐτοῦ ἐνεργείας κτίζειν καὶ συνέχειν καὶ προνοεῖσθαί φαμεν, ὥσπερ δὴ καὶ τεχνίτης οὐκ ἐκ τῆς αὐτοῦ οὐσίας, ἀλλ᾿ ἐκ τῆς ἐνούσης τεχνικῆς δυνάμεως δημιουργεῖ καὶ δι΄ αὐτῆς ἐνεργεῖ τὰ τῆς τέχνης. Лат. пер. М. Жюжи (ibid., 124): Th eologis consonantes, dicimus divinam essentiam non ex seipsa creaturas producere — sic enim deo consubstantiales essent — sed ex operatione, quae ipsi physice et subsyanyialiter et omnino inseparabiliter unitur. Ita enim Deum dicimus creare et conservare et providere, sicut sane artifex non ex sua essentia sed ex artifi ciali virtute, quae ipsi inest, creat, et quae artis sunt per eam operatur. В интерпретации заключительных слов мы не согласны с М. Жюжи (подлежащее, несомненно, — τεχνίτης, а не τὰ τῆς τέχνης, ибо в таком случае глагол не стоял бы в активном залоге).