Знак чатырох

Ён і праўда ледзь не плакаў ад вусцішы, і на яго нервовым бязвольным твары, што віднеўся з-пад вялікага каракулевага каўняра, застыў бездапаможны і ўмольны выраз напужанага дзіцяці.

– Хадзем у дом! – рашуча і сурова прамовіў Холмс.

– Так, хадзем! – пачаў маліць Тадэвуш Шолта. – Я, праўда, не ўпэўнены, ці змагу вас туды правесці.

Мы прайшлі за ім у пакой ахмістрыні, што месціўся з левага боку калідора. У ім хадзіла туды-сюды перапалоханая старая жанчына, трывожна і сутаргава перабіраючы пальцамі. Убачыўшы міс Морстэн, яна трошкі супакоілася.

– Хай блаславіць Бог ваш чароўны, мірны тварык! – усклікнула яна з істэрычным усхліпваннем. – Ад аднаго позірку на вас мне робіцца лягчэй. Ох, які гэта быў пакутлівы дзень!

Нашая спадарожніца пагладзіла яе тонкую навярэджаную руку і прашаптала некалькі словаў сардэчнай падтрымкі, якія вярнулі румянец на бяскроўныя шчокі ахмістрыні.

– Гаспадар замкнуўся ў пакоі і не адказвае, – патлумачыла тая. – Я цэлы дзень яго не чапала, бо звычайна ён любіць бываць на самоце. Але гадзіну таму пачала хвалявацца, што здарылася нешта кепскае, паднялася да яго і зірнула праз замочную шчылінку. Вы мусіце падняцца туды, містэр Тадэвуш, вы мусіце падняцца і ўбачыць усё на ўласныя вочы. Я жыву ў гэтым доме дзесяць гадоў і бачыла містэра Барталам’ю Шолта ў бядзе і радасці, але ніколі не бачыла ў яго такога твару, як цяпер.

Шэрлак Холмс узяў лямпу і пайшоў наперадзе, бо ў Тадэвуша Шолта зубы ляскалі ад страху. Ён так усхваляваўся, што ў яго падгіналіся калені, і, падымаючыся па лесвіцы, мне давялося ўзяць яго пад руку. Двойчы падчас нашай дарогі наверх Холмс выцягваў з кішэні лупу і ўважліва разглядаў на какосавай цыноўцы, што выконвала ролю дывана для лесвіцы, нейкія бясформенныя плямы, што падаліся мне не больш як пылам. Мой сябар марудна пераступаў з адной прыступкі на другую, трымаючы лямпу як мага ніжэй, і бегаў пранізлівымі вачыма па баках. Міс Морстэн засталася ўнізе з перапалоханай ахмістрыняй.

Трэці лесвічны пралёт заканчваўся прамым, даволі доўгім калідорам, на правым баку якога вісеў цудоўны індыйскі габелен, а з левага размяшчалася трое дзвярэй. Холмс марудна прайшоў наперад, метадычна вывучаючы ўсё навокал, мы ішлі адразу за ім, а за намі па калідоры рухаліся нашыя доўгія чорныя цені. Нам былі патрэбныя трэція дзверы. Холмс пагрукаў, але адказу не атрымаў, пасля паспрабаваў павярнуць ручку і адчыніць іх сілай. Але паднёсшы лямпу бліжэй, мы зразумелі, што яны замкнутыя знутры на замок з шырокім і трывалым языком. Ключ, аднак, павярнулі, і шчылінка была закрытая не да канца. Шэрлак Холмс нахіліўся да яе і, рэзка ўцягнуўшы паветра, тут жа выпрастаўся.

– У гэтым ёсць штосьці д’ябальскае, Ўотсан, – сказаў ён, уражаны больш, чым калісьці яшчэ. – Што вы пра гэта думаеце?

Я зазірнуў у шчылінку і з жахам адхіснуўся. Месяцавае святло струменіла праз вокны ў пакой, надзвычай яркае – і ў той жа час цьмянае і зменлівае. У паветры нібыта вісеў твар і глядзеў мне проста ў вочы, а ўсё астатняе хавалася ў цемры. Гэта быў твар нашага спадарожніка, Тадэвуша. Тая ж высокая бліскучая лысіна, вакол яе – тая ж махра рудых валасоў, тое самае бяскроўнае аблічча. Аднак рысы гэтага твару застылі ў вусцішнай усмешцы, нерухомай і ненатуральнай ухмылцы, якая ў маўклівым пакоі, залітым месячным святлом, выклікала дрыжыкі больш, чым любы гнеўны ці пакутлівы выраз. Твар гэты быў так падобны да твару нашага нізенькага сябра, што я мімаволі азірнуўся на яго, каб упэўніцца, што ён нікуды не знік. І толькі потым успомніў, што Тадэвуш і Барталам’ю – блізняты.

– Якая жудасць! – сказаў я Холмсу. – Што ж рабіць?

– Выбіваць дзверы, – сказаў той і кінуўся на іх, спрабуючы ўсёй вагой выламіць замок.

Дзверы зарыпелі і застагналі, але не паддаліся. Тады мы разам абрынуліся на іх, і з нечаканым трэскам яны ўрэшце расчыніліся. Мы трапілі ў пакой Барталам’ю Шолта.

Памяшканне было абсталяванае пад хімічную лабараторыю. На паліцы насупраць уваходу месціліся два шэрагі закаркаваных бутэлечак, а стол быў застаўлены бунзенавымі гарэлкамі*, прабіркамі і рэтортамі. У кутах стаялі ў лазовых кашах бутлі з кіслатой. Адна з іх, здавалася, падцякала ці трэснула, бо з яе прасочвалася нейкая цёмная вадкасць, а паветра ацяжэла ад з’едлівага дзёгцевага паху. Збоку стаялі драбіны, падлога вакол якіх была засыпаная тынкоўкай і драніцай. Над імі на столі зеўраў пралом – досыць вялікі для таго, каб у яго мог пралезці чалавек. Ля драбінак валяўся маток вяроўкі.

На драўляным крэсле каля стала аселай грудай узвышаўся гаспадар дома. Галава яго схілілася да левага пляча, а на твары застыла тая самая неспасцігальная вусцішная ўсмешка. Цела было нягнуткім і халодным – Барталам’ю, відаць, памёр шмат гадзінаў таму. Мне падалося, што не толькі рысы яго твару, але і ўсе канцавіны скрывіліся і неяк дзіўна застылі. Ля яго рукі на стале ляжала дзіўная прылада – карычневая палка з дробназярністай драўніны, да аднаго канца якой грубай вяроўкай быў неахайна прывязаны каменны наканечнік, падобны да малатка. Побач ляжаў выдраны з нататніка аркуш, на якім былі накрэмзаныя некалькі словаў. Холмс зірнуў на цыдулку і перадаў яе мне.

– Глядзіце! – сказаў ён, шматзначна падымаючы бровы.

У святле ліхтара я з трымценнем прачытаў надпіс: «Знак чатырох».

– Што гэта, дзеля ўсяго святога, значыць?! – усклікнуў я.

– Гэта значыць забойства, – адказаў ён, нахіляючыся над мерцвяком. – Эх, гэтага я і чакаў. Зірніце!