Знак чатырох

Тады мне ў галаву прыйшла нечаканая думка, дзе ўзяць зброю. Я прысеў у цемры на зямлю і адшпіліў сваю драўляную нагу. Зрабіўшы тры вялікія скачкі, я дабраўся да яго. Ён прыклаў карабін да пляча, але я тут жа ўдарыў, раструшчыўшы яму ўсю пярэднюю частку чэрапа. Вы і цяпер можаце ўбачыць на маім пратэзе след ад таго ўдару. Мы разам паваліліся, бо я не мог утрымаць раўнавагу. Падняўшыся, я ўбачыў, што ён знерухомеў. Тады я дабраўся да лодкі, і праз гадзіну мы былі далёка ў моры. Тонга вёз усю сваю маёмасць, усю зброю і ўсіх багоў. Сярод іншых рэчаў я знайшоў у яго доўгае бамбукавае кап’ё і некалькі андаманскіх какосавых цыновак, з якіх зрабіў нешта накшталт ветразя. Дзесяць дзён мы боўталіся на хвалях, спадзеючыся на ўдачу, а на адзінаццаты нас падабрала гандлёвае судна, якое ішло з Сінгапура ў Джыду з малайскімі пілігрымамі на борце. Кампанія была дзівачная, а таму мы з Тонга вялікай увагі не прыцягвалі. У нашых спадарожнікаў была цудоўная якасць: лішніх пытанняў яны не задавалі.

Калі я пачну зараз расказваць пра ўсе прыгоды, якія давялося перажыць мне і майму маленькаму прыяцелю, вы мне дакладна не падзякуеце, бо я не скончу і да світання. Так ці гэтак мы аб’ехалі ледзь не ўвесь свет, але ў Лондан нешта ніяк не траплялі. Аднак пра сваю мэту я ўвесь гэты час не забываў. Начамі я бачыў у сне Шолта і забіваў яго сотні і сотні разоў. Урэшце гады тры ці чатыры таму мы дабраліся да Англіі. Знайсці тут Шолта было нескладана, і я адразу ж узяўся высвятляць, прадаў ён каштоўнасці ці пакінуў сабе. Я завёў патрэбныя знаёмствы – імёны называць не буду, бо не хачу цягнуць за сабой некага яшчэ – і хутка зразумеў, што камяні дагэтуль у Шолта. Я паспрабаваў неяк да яго дабрацца, але маёр быў хітры і ўвесь час трымаў пры сабе двух ахоўнікаў-баксёраў, да таго ж у доме жылі абодва яго сыны і кітматгар.

І вось аднойчы я даведаўся, што ён памірае. Я тут жа паспяшаўся ў яго сад, шалеючы ад думкі, што ён можа выслізнуць з маіх рук. Зазірнуўшы ў акно, я ўбачыў яго на ложку, па абодва бакі стаялі сыны. Я б ужо зусім звар’яцеў і кінуўся на ўсіх трох, калі б не ўбачыў раптам, як адпала яго сківіца. Маёр Шолта памёр. У тую ж ноч я залез у яго пакой і перагледзеў там усе паперы, аднак не знайшоў ніякіх указанняў на тайнік. Не было нічога, ніводнага радка, а таму я выбраўся адтуль дарэшты прыгнечаны і раз’юшаны. Але я падумаў, што калі аднойчы сустрэну сваіх сяброў-сікхаў зноў, ім будзе прыемна даведацца, што я пакінуў у доме нягодніка сведчанне пра нашую нянавісць: накрэмзаўшы той самы «знак чатырох», які быў на плане, я прышпіліў яго да грудзей памерлага. Я не мог дазволіць апусціць яго ў зямлю, не нагадаўшы, што гэты чалавек нас падмануў і абрабаваў.

У гэты час я зарабляў на жыццё, паказваючы беднага Тонга на кірмашах і іншых такіх мерапрыемствах як чарнаскурага канібала. Ён еў сырое мяса і танчыў свае ваенныя танцы, і да канца дня ў нас заўсёды набіралася цэлая шапка манет. Я ўсё яшчэ сачыў за навінамі з Пандычэры-Лодж, аднак некалькі гадоў ніякіх навінаў не было, калі не лічыць вестак пра бясплодныя пошукі скарбу. Урэшце здарылася тое, чаго я так доўга чакаў. Каштоўнасці знайшліся. Яны былі схаваныя на гарышчы над хімічнай лабараторыяй містэра Барталам’ю Шолта. Я адразу ж адправіўся туды і агледзеўся, аднак спачатку не ведаў, як мне са сваім пратэзам забрацца ў той пакой. Але хутка я дазнаўся пра люк на даху і ўдакладніў час, калі містэру Шолта падаюць вячэру. Здавалася, з дапамогай Тонга я хутка з гэтай справай разбяруся. Я ўзяў дзікуна з сабой і абвязаў яго вакол пояса доўгай вяроўкай, якую захапіў з дому. Ён, нібы кот, тут жа ўскараскаўся на дах, але нам зноў не пашчасціла: у пакоі сядзеў Барталам’ю Шолта. Гэта каштавала яму жыцця. Тонга думаў, што робіць нешта разумнае, забіваючы яго, бо калі я забраўся ў пакой, ён горда, як певень, праходжваўся ля цела. Як жа ён здзівіўся, калі я назваў яго крыважэрным д’яблам і збіў. Потым я ўзяў скарб, апусціў яго на зямлю і спусціўся сам, пакінуўшы на стале «знак чатырох», каб паказаць, што каштоўнасці ўрэшце трапілі ў рукі таго, хто іх найбольш заслугоўвае. Тонга тады зацягнуў вяроўку, зачыніў акно і выбраўся з дома тым жа чынам, што і прыйшоў.

Не ведаю, ці трэба расказваць нешта яшчэ. Я чуў, як нейкі лодачнік хваліць хуткі ход «Аўроры», і падумаў, што гэта цудоўны спосаб збегчы: трэба толькі добра старому Сміту заплаціць, а ён ужо хай адвязе нас на карабель. Ён, канечне, разумеў, што нешта тут не так, але сваю таямніцу мы яму не адкрылі. Усё, што я расказаў вам, джэнтльмены, – чыстая праўда, але зрабіў я гэта не дзеля таго, каб вас забавіць. Вы зрабілі мне не вельмі добрую паслугу, але цяпер мой найлепшы спосаб абараніцца – гэта нічога не хаваць і давесці ўсяму свету, як жорстка абышоўся са мной маёр Шолта і што ў смерці яго сына я не вінаваты.

– Вы расказалі нам дзівосную гісторыю, – прамовіў Шэрлак Холмс. – Годнае завяршэнне такой надзвычай цікавай справы. У апошняй частцы вашага аповеду нічога новага для мяне не было, апроч таго, што вяроўку вы прынеслі з сабой. Гэтага я не ведаў. Дарэчы, я спадзяваўся, што Тонга згубіў усе свае калючкі, аднак на параходзе ён стрэліў у нас яшчэ адной.

– Ён і згубіў усе, апроч той, што заставалася ў трубцы.

– Зразумела, – адказаў Холмс. – Я пра гэта не падумаў.

– Ёсць яшчэ пытанні? – ветліва пацікавіўся наш вязень.

– Думаю, не, дзякуй.

– Што ж, Холмс, – сказаў Этэлні Джонс. – Вы чалавек, якому варта патураць, бо ўсе мы ведаем, што ў злачынствах вы разбіраецеся па-майстэрску. Але абавязак – гэта абавязак, а я і так пайшоў вам насустрач, парушыўшы ўсе магчымыя правілы. Мне будзе нашмат спакайней, калі гэты наш апавядальнік акажацца ўрэшце пад надзейным замком. Кэб нас чакае, ды і два інспектары ўнізе таксама. Вельмі абавязаны вам з містэрам Ўотсанам за дапамогу. Безумоўна, вы спатрэбіцеся ў судзе. Дабранач.

– Дабранач, джэнтльмены, – развітаўся і Джонатан Смол.

– Толькі пасля цябе, Смол, – сказаў асцярожны Джонс, калі яны пакідалі пакой. – Не надта мне хочацца, каб ты трэснуў мяне драўлянай нагой, як таго хлопца на Андаманскіх астравах.

– Ну вось нашая маленькая драма і скончылася, – падсумаваў я пасля таго, як мы некаторы час моўчкі курылі. – Баюся, гэта апошняе расследаванне, у якім я меў магчымасць вывучаць вашыя метады. Міс Морстэн аказала мне гонар і прыняла маю прапанову рукі і сэрца.

Холмс расстроена прастагнаў.

– Гэтага я і баяўся. Не, павіншаваць вас не магу.

Мяне гэта трохі зачапіла.

– У вас ёсць прычыны не ўхваляць мой выбар?

– Зусім не. Мушу прызнацца, што яна – адна з самых чароўных юных лэдзі, якіх мне даводзілася сустракаць, і магла б дапамагаць нам у нашых справах. У яе, несумненна, ёсць да гэтага здольнасці, пра што сведчыць ужо хаця б тое, што з усіх папер свайго бацькі яна прынесла нам менавіта план Агрскай крэпасці. Аднак каханне – рэч эмацыйная, а эмоцыі заўсёды супярэчаць сапраўды халоднаму розуму, які я стаўлю вышэй за ўсё астатняе. Сам я ніколі жаніцца не буду, каб не страціць яснасці думкі.

– Спадзяюся, – засмяяўся я, – мой розум гэтае выпрабаванне вытрымае. Але вы выглядаеце стомленым.