Знак чатырох

Я адкрыў ліхтар і пасвяціў на іх. Першым ішоў вялізны сікх з чорнай барадой, якая спадала ледзь не да самага камербанда*. Такіх высокіх людзей я раней бачыў толькі ў цырку. Другі ж быў нізенькім таўстуном з жоўтым турбанам і клункам, заматаным у шаль. Таўстун увесь дрыжаў ад жаху, яго рукі трэсліся ў ліхаманцы, а маленькія зыркія вочкі бегалі туды-сюды – як у мышы, калі тая асмеліцца выпаўзці з норкі. Па маёй скуры таксама прабеглі дрыжыкі, калі я падумаў, што зараз гэтага чалавека заб’юць, але я пераключыўся на скарб, і сэрца зрабілася цвёрдым як крэмень. Убачыўшы мой белы твар, таўстун радасна зашчабятаў і падскочыў да мяне.

– Я, бедны і няшчасны гандляр Ахмет, шукаю вашай абароны, сахіб, – задыхаўся ён. – Я прайшоў праз усю Раджпутану, спадзеючыся знайсці прыстанішча ў надзейных мурах агрскай цвярдыні. Мяне рабавалі, білі і ганьбілі за тое, што я падтрымліваю Кампанію. Сённяшняя ноч блаславёная, бо я ўрэшце аказаўся ў бяспецы – я і мае сціплыя пажыткі.

– Што ў вашым клунку? – спытаў я.

– Жалезны куфар, – адказаў ён, – а ў ім – адна-дзве сямейныя рэліквіі, якія ні для каго, апроч мяне, не маюць каштоўнасці. Я не жабрак і ўзнагароджу вас, малады сахіб, вас і вашага камандзіра, калі вы дасце мне прытулак.

Я зразумеў, што яшчэ некалькі словаў – і я ўсё сапсую. Чым больш я ўглядаўся ў гэты тоўсты запалоханы твар, тым больш паўставаў супраць такога халаднакроўнага забойства. Трэба з ім хутчэй разабрацца.

– Адвядзіце яго ў цэнтральны форт, – прамовіў я.

Двое сікхаў сталі па баках, гігант прыстроіўся ззаду, і яны рушылі ў цёмны дзвярны праём. Яшчэ ніводнага чалавека смерць не атачала так шчыльна. Я з ліхтаром застаўся ля ўваходу.

Адзінае, што я мог са свайго месца чуць, – гэта мерны тупат ног, які адгукаўся ў пустых калідорах. Раптам ён сціх, і я пачуў галасы, гукі бойкі, удары. Праз імгненне нехта пабег у мой бок – я, на свой жах, зразумеў гэта з дробнага перастуку крокаў і цяжкога дыхання чалавека, што набліжаўся да мяне. Я асвяціў доўгі просты калідор ліхтаром і ўбачыў там нашага таўстуна, што імчаўся з хуткасцю ветру. Па яго твары цякла кроў, а следам, ледзь не наступаючы на пяткі, тыгрынымі скачкамі бег чорнабароды гігант – у яго руках пабліскваў нож. Я ніколі не бачыў, каб нехта бег так хутка, як гэты гандляр. Ён ужо пачаў адрывацца ад сікха, і я разумеў, што калі таўстун праскочыць міма мяне і выбежыць на адкрытую прастору – ён уратаваны. Я зноў амаль стаў на яго бок, але думка пра скарб чарговы раз зрабіла маё сэрца жорсткім і чэрствым. Ён наблізіўся, я кінуў яму пад ногі сваю стрэльбу, і ён пакаціўся па зямлі, двойчы перакуліўшыся, як падстрэлены заяц. Не паспеў ён ускочыць, як сікх ужо паваліўся зверху і двойчы кальнуў яго кінжалам. Таўстун, аднак, не застагнаў і нават не варухнуўся. Думаю, ён зламаў шыю. Бачыце, джэнтльмены, я сваё слова трымаю і расказваю вам усю праўду, не думаючы, ці пойдзе мне гэта на карысць.

Тут Смол спыніўся і выцягнуў скаваныя наручнікамі рукі, каб узяць шклянку віскі з содавай, падрыхтаваную для яго Холмсам. Я ж, шчыра кажучы, глядзеў на гэтага чалавека, які не толькі ўдзельнічаў у такім халаднакроўным забойстве, але і так легкадумна і абыякава цяпер пра яго расказваў, з сапраўдным жахам. Якое б яму ні прызначылі пакаранне, ад мяне ён спачування не дачакаецца. Шэрлак Холмс і Джонс сядзелі, склаўшы рукі на каленях. Яны з глыбокай цікавасцю слухалі гісторыю нашага вязня, але на іх тварах таксама была агіда. Вязень, відаць, гэта заўважыў, бо ў яго голасе і манеры з’явілася нешта падобнае да выкліку.

– Усё гэта, безумоўна, вельмі кепска, – сказаў ён. – Але хацеў бы я ведаць, ці шмат знойдзецца людзей, якія, аказаўшыся на маім месцы, адмовіліся б ад скарбу, ведаючы, што за гэта ім перарэжуць глотку. Дарэчы, калі ўжо Ахмет ступіў у форт, выбар стаяў так: альбо ён, альбо я. Калі б ён збег, уся справа выйшла б вонкі, мяне б судзілі ваенна-палявым судом і дакладна б пакаралі смерцю. У такія часы спагады ад людзей не дачакаешся.

– Далей, – каротка скамандаваў Холмс.

– Што ж, мы ўтрох, Абдула, Акбар і я, зацягнулі яго ў крэпасць. Ну і важыў жа ён, я вам скажу, хоць і быў невысокі. Магамет Сінгх застаўся вартаваць дзверы. Цела мы схавалі ў падрыхтаваным загадзя месцы, трохі далей па лабірынце, там, дзе звілісты калідор выводзіў у вялікае пустое памяшканне, цагляныя сцены якога рассыпаліся ў друз. У адным месцы земляная падлога там асела, утвараючы натуральную магілу, дзе мы і пахавалі Ахмета, заклаўшы цаглінамі. Разабраўшыся з трупам, мы вярнуліся да скарбу.

Ён усё яшчэ ляжаў там, дзе на Ахмета напалі першы раз. Гэта быў той самы куфар, які ляжыць цяпер перад намі на стале. Шаўковым шнурком да разной ручкі быў прывязаны ключ. Мы адамкнулі куфар, і ў святле ліхтара заблішчэлі каштоўнасці, пра якія я чытаў і летуценіў за часамі свайго юнацтва ў Першары. Яны проста асляплялі ззяннем. Нацешыўшыся гэтым відовішчам, мы выцягнулі скарб з куфра і склалі вопіс. Там былі сто сорак тры дыяменты чыстай вады, і сярод іх – знакаміты «Вялікі Магол»*. Калі не памыляюся, пра яго кажуць, што ён другі па велічыні ў свеце. Было дзевяноста сем цудоўных смарагдаў і сто семдзесят рубінаў, праўда, шмат драбязы. Было сорак карбункулаў, дзвесце дзесяць сапфіраў, шэсцьдзесят адзін агат і безліч берылаў, хрызаберылаў, оніксаў, бірузы і іншых камянёў, назвы якіх я тады і не ведаў, хаця з таго часу пазнаёміўся з каштоўнымі камянямі нашмат бліжэй. Яшчэ там быў жэмчуг – нешта каля трохсот выдатных перлаў, дванаццаць з якіх былі ўстаўленыя ў залатую дыядэму. Дарэчы, дыядэма знікла – калі я вярнуў сабе куфар, яе там не было.

Ацаніўшы скарб, мы зноў паклалі яго ў куфар і аднеслі да дзвярэй, каб паказаць Магамету Сінгху. Потым урачыста паўтарылі клятву трымацца адзін аднаго і не выдаваць таямніцу. Мы вырашылі схаваць здабычу ў бяспечным месцы, пакуль у краіне зноў не ўсталюецца мір, а потым пароўну яе падзяліць. Дзяліць яе ў той момант не мела сэнсу, бо калі б у нас знайшлі такія каштоўнасці, гэта выклікала б падазрэнні. У форце ўсё нашае жыццё было навідавоку, і трымаць скарб пры сабе не выпадала. А таму мы перанеслі куфар туды ж, дзе пахавалі цела, зрабілі ў адной з найлепш захаваных сценаў выемку, дастаўшы некалькі цаглінаў, і там схавалі здабычу. Я старанна запомніў гэтае месца і на наступны дзень намаляваў чатыры планы – па адным для кожнага з нас, – а ўнізе паставіў «знак чатырох», бо мы пакляліся, што скарб дзелім пароўну, без аніякіх прывілеяў. І я, паклаўшы руку на сэрца, магу прысягнуць, што гэтай клятвы не парушыў.

Няма сэнсу расказваць вам, чым скончыўся індыйскі мяцеж. Пасля таго як Ўілсан узяў Дэлі, а сэр Колін вызваліў Лакхнаў, справа, можна сказаць, была зробленая. Прыбылі свежыя ангельскія сілы, і Нана Сахіб* шмыгануў за мяжу. Лятучы атрад палкоўніка Грэйтхеда ўзяў Агру ў аблогу і выгнаў адтуль усіх пандзі*. У краіне запанаваў мір, і мы чацвёра пачалі ўжо спадзявацца, што набліжаецца дзень, калі мы без аніякай рызыкі зможам забраць і раздзяліць здабычу. Аднак надзеі так і не спраўдзіліся – нас арыштавалі за забойства Ахмета.

Вось як гэта здарылася. Калі раджа даверыў свайму служку каштоўнасці, ён ведаў, што рабіў: той быў надзейны чалавек. Але яны, гэтыя людзі з Усходу, надзвычай недаверлівыя, і таму раджа паслаў услед за ім другога, яшчэ больш вернага чалавека. Той атрымаў загад шпіёніць за Ахметам і ніколі не спускаць з яго вачэй, ідучы за ім нібы цень. Той ноччу гэты шпег таксама быў ля крэпасці і бачыў, як Ахмет зайшоў у дзверы. Ён, канечне, падумаў, што той знайшоў у нас прыстанак, і на наступны дзень папрасіў дазволу наведаць форт. Аднак Ахмета і след прастыў. Шпегу гэта падалося падазроным, і ён звярнуўся да сяржанта аховы, а той данёс камандзіру. Пачалося стараннае расследаванне, і цела знайшлі. І вось у той момант, калі мы чацвёра думалі, што нам нішто не пагражае, нас раптам хапаюць і судзяць за забойства, бо трое з нас стаялі ў тую ноч на варце, а чацвёрты суправаджаў забітага да крэпасці. Скарб падчас суда не ўсплыў, бо раджу пазбавілі ўлады і выслалі з Індыі, а таму нікому да яго справы не было. Злачынства, аднак, вельмі хутка раскрылі, і не было сумневу, што ўсе мы з ім так ці іначай звязаныя. Сікхам прысудзілі пажыццёвую катаргу, мне ж – смяротнае пакаранне, хаця пасля замянілі вырак на іншы, той самы, што ў астатніх.

Мы аказаліся ў вельмі дзіўнай сітуацыі: сядзелі ў кайданах, амаль не спадзеючыся калі-небудзь выйсці на волю, і валодалі пры гэтым ключом да таямніцы, які мог узнесці нас над іншымі, калі б толькі мы маглі ім скарыстацца. Было з чаго кусаць локці! Мы мусілі трываць поўхі і выспяткі ад усялякай нікчэмнасці, есці адзін рыс і піць адну ваду, ведаючы, што на волі нас чакае неверагоднае багацце – засталося толькі вырвацца з турмы. Я мог бы ад гэтага звар’яцець, але заўсёдная ўпартасць дапамагла мне ўзяць сябе ў рукі і чакаць свайго часу.

Урэшце мне здалося, што ён надыходзіць. З Агры мяне перавялі ў Мадрас, а адтуль – у Порт-Блэр на Андаманскіх астравах. Белых вязняў там было мала, і я хутка займеў нейкія прывілеі, бо адпачатку паказаў сябе з добрага боку. Мне далі маленькую халупу ў Хоўптаўне – маленькім паселішчы на схіле гары Харыет, – і здаралася нават, што я заставаўся ў прыемнай самоце. Хаця месца ўвогуле было гідкае і нездаровае, а за межамі нашага невялікага пасялення жылі абарыгены, канібалы, заўсёды гатовыя дзьмухнуць у якую атрутную трубку, калі побач апынецца ахвяра. Мы капалі зямлю, і пракладалі каналы, і вырошчвалі ямс, і рабілі мноства іншага, а таму працы хапала на ўвесь дзень. Увечары, аднак, у нас заставалася трошкі вольнага часу. Апроч таго, я навучыўся рыхтаваць для нашага хірурга лекі і засвоіў яшчэ нейкія яго ўменні. Увесь гэты час я шукаў магчымасці збегчы, аднак паміж Андаманскімі астравамі і кантынентам ляжалі сотні міляў вады, а вецер у тых шыротах вельмі слабы ці ўвогуле не дзьме, таму ўцёкі былі справай нялёгкай.

Наш хірург, доктар Сомертан, быў маладым, прыемным і шчырым чалавекам. Вечарамі ў яго на кватэры збіраліся іншыя маладыя афіцэры і гулялі ў карты. Прыёмны пакой, у якім я займаўся лекамі, месціўся акурат ля гасцёўні і злучаўся з ёй маленькім акенцам. Часам, калі я адчуваў сябе вельмі самотным, я гасіў лямпу і станавіўся ля яго, каб паслухаць размовы і паглядзець на гульню. Я люблю гуляць у карты, і гэта было амаль гэтак жа цудоўна, як граць самому. Звычайна там збіраліся маёр Шолта, капітан Морстэн і лейтэнант Бромлі Браўн, што былі тады ў кіраўніцтве мясцовых войскаў, сам доктар і два ці тры турэмныя чыноўнікі, старыя хітруны, што вялі разумную і асцярожную гульню. Такая вось прыемная кампанія.

Хутка я заўважыў дзіўнае: вайскоўцы заўсёды прайгравалі, а цывільныя – выйгравалі. Вы не думайце, што я лічыў кагосьці махляром, проста так атрымлівалася. Гэтыя старыя турэмшчыкі амаль нічым тут, на Андаманскіх астравах, апроч картаў, і не займаліся, яны дасканала вывучылі звычкі сваіх партнёраў, якія, у сваю чаргу, сядалі за карты толькі каб забіць час. Вечар за вечарам вайскоўцы марнавалі свае прыбыткі, і чым бяднейшымі яны рабіліся, тым больш іх вабіла гульня. Найбольш цярпеў маёр Шолта. Спачатку ён расплачваўся золатам і банкнотамі, але неўзабаве пачаў выдаваць распіскі на вельмі вялікія сумы. Часам ён у некалькіх раздачах выйграваў (думаю, гэта рабілася наўмысна), але потым удача, жорсткая, як ніколі, адварочвала ад яго. Цэлымі днямі ён туляўся змрочны як хмара і пачаў выпіваць больш, чым варта было б.