Знак чатырох

Аднак навінаў не было. Ні ад Ўігінса, ні з іншых крыніц. Усе газеты пісалі пра трагедыю ў Норвудзе. Вінаватым усюды абвяшчаўся няшчасны Тадэвуш Шолта. Але нідзе не было ніякіх свежых звестак, калі не лічыць навінаў пра дазнанне, якое прызначылі на заўтра. Вечарам я зазірнуў у Кэмбервэл, каб расказаць пра нашую няўдачу, а вярнуўшыся, знайшоў Холмса прыгнечаным і змрочным. Ён ледзь адказваў на пытанні і ўвесь вечар забаўляўся незразумелым хімічным доследам, награваючы рэторты і дыстылюючы вадкасці, пакуль урэшце жудасны пах ледзь не выгнаў мяне з дому. Я да світання чуў бразгатанне яго прабірак, якое падказвала, што смуродлівыя эксперыменты не скончаныя.

Прачнуўся я вельмі рана ад нейкага штуршка і са здзіўленнем убачыў, што ля майго ложка стаіць Холмс, адзеты ў матроскую робу, на якую ён начапіў бушлат, а вакол шыі завязаў грубы чырвоны шалік.

– Я выпраўляюся ўніз па рацэ, Ўотсан, – сказаў ён. – Я добра ўсё ўзважыў і думаю, што гэта адзінае выйсце. У любым разе, варта паспрабаваць.

– Я ж магу пайсці з вамі? – спытаў я.

– Не, ад вас будзе больш карысці, калі вы застаняцеся тут замест мяне. Мне не хочацца сыходзіць: не выключана, што цягам дня будзе нейкае паведамленне, хаця мінулай ноччу Ўігінс зусім адчаяўся. Я хачу, каб вы ўскрывалі ўсе лісты і тэлеграмы, і калі прыйдзе нешта важнае, дзейнічалі як палічыце патрэбным. Справіцеся?

– Думаю, так.

– Баюся, адправіць мне тэлеграму ў вас не атрымаецца, бо я сам не ведаю, дзе мяне можна будзе знайсці. Але калі пашанцуе, я хутка вярнуся. Безумоўна, атрымаўшы тую ці іншую інфармацыю.

Да самага сняданку навінаў ад Холмса не было. Разгарнуўшы «Стандард», я, аднак, убачыў там новую згадку пра нашую справу. «Што да трагедыі ў Апэр-Норвудзе, – пісалася ў газеце, – то справа можа выявіцца яшчэ больш загадкавай і складанай, чым здавалася спачатку. Усё сведчыць пра тое, што містэр Тадэвуш Шолта не мае да забойства ніякага дачынення. Яго і ахмістрыню місіс Бэрнстан учора вечарам вызвалілі. У паліцыі паведамляюць, што знойдзены новы доказ, які ўказвае на сапраўдных зламыснікаў, і што расследаванне па-ранейшаму вядзе інспектар Скотланд-Ярда містэр Этэлні Джонс, вядомы сваёй энергіяй і праніклівасцю. У любы момант забойцаў могуць арыштаваць».

«Ну, хоць так, – падумаў я. – Прынамсі нашага сябра Шолта адпусцілі. Але цікава, што ў іх за новы доказ? Баюся, гэта не больш чым газетны штамп, які звычайна сведчыць толькі пра тое, што паліцыя спудлавала».

Я кінуў газету на стол, але раптам мой позірк выхапіў у калонцы аб’яваў адно паведамленне. У ім гаварылася: «Шукаюцца зніклыя Мардэкай Сміт, лодачнік, і яго сын Джым, што пакінулі прычал Сміта на паравым катэры «Аўрора» (чорны з дзвюма чырвонымі палоскамі, труба чорная з белым краем) каля трох гадзінаў ночы ў мінулы чацвер. Той, хто паведаміць пра месцазнаходжанне памянёнага Мардэкая Сміта і катэра «Аўрора» місіс Сміт, прычал Сміта, ці на Бэйкер-стрыт 221б, атрымае ўзнагароджанне – 5 фунтаў».

Аб’яву відавочна даў Холмс – пра гэта сведчыў наш адрас. Рашэнне ўразіла мяне вынаходлівасцю: калі ўцекачы яго прачытаюць, то ўбачаць у ім усяго толькі натуральную трывогу жонкі за лёс зніклага мужа.

Дзень цягнуўся вельмі доўга. Кожны раз, калі ў дзверы грукалі ці на дварэ чуліся гучныя крокі, мне здавалася, што гэта альбо вяртаецца Холмс, альбо хтосьці адгукнуўся на аб’яву. Я спрабаваў чытаць, але думкі ўвесь час вярталіся да нашай дзіўнай справы, да неверагоднай і падступнай парачкі, якую мы шукаем. Няўжо ў развагі майго сябра пракралася фатальная памылка? А раптам усё гэта – проста жахлівы самападман? Можа, яго жывы вынаходлівы розум пабудаваў сваю дзікую тэорыю на памылковых дапушчэннях? Я не помню выпадкаў, калі ён памыляўся, аднак часам нават самы праніклівы мысляр дае маху. Цалкам магчыма, думаў я, што ён заблытаўся ў сваёй занадта вытанчанай логіцы, аддаючы перавагу дзівосным і вычварным тлумачэнням, калі простыя і банальныя адказы самі просяцца ў рукі. Але з іншага боку, я сам быў сведкам падзеяў і сам чуў, як ён разважаў. Калі я азіраюся на ўвесь ланцуг неверагодных абставінаў, многія з якіх самі па сабе здаюцца досыць звычайнымі, але разам скіроўваюць нас у пэўным напрамку, я не магу не прызнаць, што нават калі Холмс памыліўся, сапраўдны адказ усё адно павінен быць не менш дзіўным і скандальным.

У тры гадзіны папаўдні званок гучна забразгатаў, у вітальні пачуўся ўладны голас, і, на маё здзіўленне, у пакой зайшоў не хто іншы, як сам містэр Этэлні Джонс. Але як жа ён адрозніваўся ад таго бесцырымоннага і ўпартага знаўцы здаровага сэнсу, які так самаўпэўнена схапіўся за справу ў Апэр-Норвудзе! Яго твар быў журботны, а пастава выдавала пакорлівасць і нават нейкую бездапаможнасць.

– Добры дзень, сэр, добры дзень, – прамовіў ён. – Містэра Шэрлака Холмса, як я разумею, дома няма?

– Няма, і я не ведаю дакладна, калі будзе. Але, можа, вы яго пачакаеце? Вось вам крэсла і вось цыгары – частуйцеся.

– Дзякую, не адмоўлюся, – сказаў ён, праціраючы твар чырвонай стракатай насоўкай.

– Віскі з содавай?

– Паўшкляначкі, калі ласка. Занадта горача для гэтай пары, а ў мяне столькі прычын для трывог і турбот… Вы ж маю норвудскую версію ведаеце?

– Нейкую вы, помніцца, выказвалі.

– Ну дык вось, я вымушаны яе перагледзець. Я так спрытна аблытаў містэра Шолта сеткай, а тут – раз! – у сетцы знайшлася дзірка, і ён выбраўся. У яго алібі, з якім не паспрачаешся. З таго моманту, як ён пакінуў пакой свайго брата, ён ні на імгненне не заставаўся адзін. Значыць, гэта не ён караскаўся на дах і прабіраўся ў дом праз люк. Справа вельмі цёмная, а на кон пастаўлены мой прафесійны гонар. Я буду вельмі рады невялічкай дапамозе.