Знак чатырох

– Мы не маем права адступаць ад нашага плану, – сказаў Холмс. – Дзесяць супраць аднаго, што яны пойдуць уніз, але дакладна мы не ведаем. Адсюль мы бачым уваход у док, а яны нас хутчэй за ўсё не заўважаць. Ноч будзе ясная, ды і святла хапае. Трэба заставацца на месцы. Глядзіце, як у святле вунь тых ліхтароў мітусяцца людзі.

– Яны ідуць дадому пасля працы ў доку.

– З выгляду – брудныя шыбенікі, але ў кожным з іх схаваная іскрынка несмяротнага агню. Гледзячы на іх, ніколі пра гэта не падумаеш. Ніколі і нічога дакладна не вядома. Што за дзіўнае стварэнне – чалавек!

– Хтосьці лічыць яго жывёлінай, што надзеленая душой, – зазначыў я.

– Пра гэта добра сказаў Ўінвуд Рыд, – прамовіў Холмс. – Ён адзначыў, што асобны чалавек – невырашальная загадка, але мноства людзей – гэта матэматычная дакладнасць. Мы ніколі не прадбачым, напрыклад, што зробіць той ці іншы чалавек, але зможам дакладна вызначыць, як будзе паводзіцца сярэдняя колькасць людзей. Асобы адрозніваюцца адна ад адной, але працэнты застаюцца нязменнымі. Так кажа статыстыка. Але я, здаецца, бачу хустку! Глядзіце, нехта і праўда там махае!

– Гэта ваш паставы! – закрычаў я. – Я добра яго бачу!

– А вось і «Аўрора»! – усклікнуў Холмс. – Ход у яе проста д’ябальскі! Гэй, машыніст, поўны наперад! Трымаемся за тым катэрам з жоўтым агнём. Я ніколі сабе не дарую, чорт іх дзяры, калі «Аўрора» зробіць ногі!

«Аўрора» незаўважна выслізнула праз уваход у док і праскочыла паміж дзвюма-трыма дробнымі барлінамі, а таму калі мы яе ўбачылі, яна ішла ўжо на добрай хуткасці. Цяпер жа яна імчала ўніз па рацэ, трымаючыся берага і хутка паскараючыся. Джонс сумна прасачыў за ёй вачыма і пакачаў галавой.

– Надта хутка ідзе. Наўрад ці дагонім.

– Мы павінныя яе дагнаць! – сціснуўшы зубы, працадзіў Холмс. – Качагары, паддаць агню! Выцісніце з судна ўсё, што можаце! Спалім катэр, але дагонім іх!

Цяпер мы селі ім на хвост. Полымя у топцы раўло, і магутныя рухавікі стукалі і ляскаталі, як вялікае металічнае сэрца. Востры вертыкальны нос катэра рассякаў павольную рачную плынь, падымаючы справа і злева дзве хвалі. З кожным уздрыгам рухавікоў увесь катэр скаланаўся і тросся, як жывая істота. Вялікі жоўты ліхтар на носе катэра асвятляў прастору наперадзе доўгім мігатлівым слупам святла. Перад намі па вадзе бегла бляклая светлая пляма, якая паказвала на «Аўрору», а белы пеністы вір за яе кармой сведчыў пра немалую хуткасць. Мы імчалі міма барлінаў, параходаў, гандлёвых суднаў, абганяючы іх з розных бакоў, адзін катэр – злева, другі – справа. З цемры да нас даносіліся галасы, аднак «Аўрора» ўсё яшчэ грукатала наперадзе, а мы ўсё гэтак жа наступалі ёй на пяты.

– Гані, чалавеча, гані хутчэй! – крычаў Холмс, зазіраючы ў машыннае аддзяленне, і на яго шалёны арліны твар падалі водбліскі лютага полымя. – Выцісні з машыны ўсё, што можна!

– Думаю, мы іх амаль нагналі, – прамовіў Джонс, не зводзячы з «Аўроры» вачэй.

– Я ў гэтым не сумняваюся, – адказаў я. – Яшчэ колькі хвілін – і яны нашыя.

Аднак у гэты момант лёс з нас злосна пасмяяўся: дарогу нам перасек буксір з трыма барлінамі. Мы ўратаваліся ад сутыкнення толькі дзякуючы рэзка вывернутаму штурвалу, і перш чым здолелі абысці сустрэчнае судна і вярнуцца да пагоні, «Аўрора» сышла наперад на добрых дзвесце ярдаў. На шчасце, яна ўсё яшчэ была відаць, хаця брудныя і невыразныя прыцемкі ўжо даўно перайшлі ў ясную зорную ноч. Нашыя катлы працавалі напоўніцу, крохкая пасудзіна вібравала і рыпела ад дзікай энергіі, якая несла нас наперад. Мы праскочылі міма Пула і Вест-індскіх докаў, мінулі Дэптфард і абышлі Сабачы востраў. Бляклая пляма святла наперадзе зноў пачала набываць вытанчаныя абрысы «Аўроры». Джонс уключыў пражэктар, і мы здолелі добра разгледзець на яе борце людзей. Адзін сядзеў на карме, нахіліўшыся да чагосьці чорнага ля ног. Побач развалілася вялікая цёмная маса, падобная да ньюфаўндленда. Хлопчык трымаў румпель, а ў чырвоным ззянні топкі вымалёўвалася аголеная да пояса фігура яго бацькі, старога Сміта, што з апошніх сіл зграбаў рыдлёўкай вугаль. Калі спачатку яны яшчэ маглі сумнявацца, за імі мы гонімся ці не, то цяпер, сочачы за кожным нашым паваротам і манеўрам, якія дакладна паўтаралі ход іх судна, яны не мелі на гэты конт ніякіх сумневаў. На Грынвічы нас раздзяляла ўсяго нейкіх трыста крокаў. Ля Блэкуала гэтая адлегласць скарацілася да двухсот пяцідзесяці. У сваім багатым на падзеі жыцці мне даводзілася ўдзельнічаць у многіх пагонях, але ніколі раней не перажываў я такога дзікага трымцення, як у гэтым імклівым і вар’яцкім паляванні на Тэмзе. Мы няўхільна набліжаліся да ўцекачоў, ярд за ярдам. У начной цішыні да нас ужо даносіліся вібрацыя і бразгат іх рухавікоў. Чалавек на карме ўсё яшчэ схіляўся над палубай, робячы нешта рукамі і штохвіліны падымаючы галаву, каб ацаніць адлегласць паміж намі. Мы падыходзілі бліжэй і бліжэй. Джонс крыкнуў, каб яны спыніліся. Нас раздзяляла не больш за чатыры корпусы, абодва катэры ляцелі на шалёнай хуткасці. Рака была зусім пустая, з аднаго боку – Баркінг-лэвэл, з другога – меланхалічныя Пламстэдскія балоты. Пачуўшы загад, чалавек на карме ўскочыў, пагразіў нам кулакамі і высокім хрыплым голасам пачаў нас клясці. Гэта быў масіўны моцны мужчына, і калі ён стаяў, шырока расставіўшы ногі і спрабуючы ўтрымаць раўнавагу, я заўважыў, што пачынаючы ад сцягна ў яго драўляны пратэз замест правай нагі. Пры гуках яго рэзкага сярдзітага голасу куча на палубе заварушылася і ператварылася ў чорнага чалавечка – самага маленькага з тых, што я бачыў, – з вялікай выродлівай галавой і капой зблытаных ускудлачаных валасоў. Холмс ужо выцягнуў рэвальвер, і я, убачыўшы гэтае дзікае, пачварнае стварэнне, тут жа дастаў свой. Дзікун быў загорнуты ў нешта накшталт цёмнай коўдры ці паліто, адкрытым заставаўся толькі твар – такі, што можа прысніцца адно ў кашмарным сне. Яшчэ ніколі не бачыў я рысаў, скажоных такой жорсткасцю і крыважэрнасцю. Дробныя вочкі гарэлі цьмяным і змрочным бляскам, а тоўстыя вусны курчыліся ў звярынай ухмылцы, агаляючы выскаленыя зубы.

– Калі ён падыме руку – страляйце, – шапнуў мне Холмс.

«Аўрора» ўжо была на адлегласці аднаго корпуса, амаль што ў нашых руках. Я добра бачыў гэтых двух – белага чалавека з шырока расстаўленымі нагамі, што выкрыкваў праклёны, і зламыснага карузліка з вусцішным тварам, што шчэрыў у святле нашага ліхтара моцныя жоўтыя зубы.

Нам пашчасціла, што мы так добра яго бачылі. Хоць мы і не зводзілі з яго вачэй, ён імкліва выцягнуў з-пад хламіды кароткую драўляную трубку, падобную да школьнай лінейкі, і паднёс яе да вуснаў. Нашыя пісталеты стрэлілі адначасова. Дзікун павярнуўся, раскінуў рукі і, выдаўшы нейкі гук, падобны да задушлівага кашлю, зваліўся ў ваду. Сярод віравання хваляў я злавіў апошні позірк яго атрутных, злавесных вачэй. У гэты ж момант чалавек з драўлянай нагой кінуўся да стырна і налёг на яго так, што судна рэзка павярнула да паўднёвага берага, а мы тым часам працягвалі абстрэльваць карму – кулі праносіліся за некалькі футаў ад мэты. Мы таксама павярнулі, але «Аўрора» ўжо была ля берага. Гэта было дзікае і пустыннае месца: над шырачэзнай балоцістай раўнінай, што пярэсцілася стаўкамі стаялай вады і плямамі падгнілых раслінаў, блішчэў месяц. Катэр глуха ўдарыўся ў гліністы бераг, нос – уверх, карма – у вадзе. Уцякач саскочыў на зямлю, і яго драўляная нага тут жа на ўсю даўжыню сышла ў вязкую глебу. Марна ён курчыўся і з усяе моцы спрабаваў выбрацца. Ён не мог зрабіць ніводнага кроку – ні наперад, ні назад. У бяссільнай злосці ён закрычаў і пачаў шалёна біць здаровай нагой па зямлі, аднак нягледзячы на ўсе яго высілкі, пратэз усё глыбей сыходзіў у непадатлівую зямлю. Калі наш катэр спыніўся побач, злачынца ўжо так трывала кінуў якар, што выцягнуць яго мы змаглі, толькі падаўшы яму вяроўку, якой ён абвязаў сябе пад пахамі. Так мы і паднялі яго на борт – нібы небяспечную рыбіну. Абодва Сміты – бацька і сын – сумна сядзелі на сваім судне і паслухмяна падняліся да нас, як толькі прагучаў адпаведны загад. Потым мы выцягнулі «Аўрору» і прывязалі да сваёй кармы. На яе палубе стаяў цяжкі жалезны куфар індыйскай ручной працы. Не было ніякіх сумневаў, што менавіта ў ім захоўваецца сумнавядомы скарб Шолта. Ключа не было, важыў скарб нямала, і мы асцярожна перанеслі яго ў нашую маленькую каюту. Марудна плывучы назад уверх па рацэ, мы з дапамогай пражэктара ўсюды шукалі цела астраўляніна, але яго нідзе не было. Косці гэтага дзіўнага чужаніцы, што з’явіўся на нашых берагах, ціха спачылі дзесьці ў цёмным глеі Тэмзы.

– Глядзіце, – прамовіў Холмс, паказваючы на драўляны люк. – З пісталетамі мы ўсё ж прамарудзілі.

І праўда: роўна на тым месцы, дзе мы стаялі, з дрэва тырчала адна з забойчых калючак, якія мы так добра ведалі. Яе, відаць, выпусцілі якраз калі мы стрэлілі. Холмс усміхнуўся і ў сваёй бесклапотнай манеры паціснуў плячыма. Я ж, мушу прызнацца, з жахам падумаў пра жудасную смерць, якая гэтым вечарам прайшла зусім побач.