Знак чатырох

Раздзел 11. Скарб вялікай Агры

Наш палонны сядзеў у каюце насупраць куфра, якога ён так прагнуў і дзеля валодання якім столькі зрабіў. Яго загарэлы, нібы вытачаны з чырвонага дрэва твар з абыякавымі вачыма, увесь парэзаны зморшчынамі і зморшчынкамі, сведчыў пра цяжкое жыццё на адкрытым паветры. Зарослае падбароддзе моцна выпіналася наперад, выдаючы чалавека, які да апошняга будзе трымацца абранай дарогі. Палоннаму было гадоў пяцьдзясят ці каля таго, і яго чорныя кучаравыя валасы густа кранула сівізна. Калі яго твар быў спакойны, то не здаваўся такім ужо агідным, аднак як толькі Смол пачынаў лютаваць, цяжкія бровы і энергічнае падбароддзе надавалі яго абліччу вусцішны выраз. Цяпер ён сядзеў, склаўшы на каленях рукі ў наручніках і апусціўшы галаву, паглядаючы разумнымі і бліскучымі вачыма на скрыню – прычыну ўсіх яго злачынстваў. Мне здалося, што на яго суровым і засяроджаным твары скрухі больш, чым гневу. У адзін момант ён зірнуў на мяне – і ў яго вачах я злавіў нейкі вясёлы агеньчык.

– Ну, Джонатан Смол, – прамовіў Холмс, закурваючы цыгару, – шкада, што так атрымалася.

– Мне таксама, сэр, – шчыра прамовіў той. – Але не думаю, што мяне павесяць. Магу паклясціся на Бібліі, што на містэра Шолта я рукі ніколі не падымаў. Гэта ўсё той д’ябал, Тонга: ён стрэліў у яго сваім клятым атрутным дроцікам. Я тут ні пры чым, сэр. Я сам бедаваў так, нібыта Шолта быў мне братам. Я пабіў таго д’ябла вяроўкай, але што зроблена, таго не вярнуць.

– Вазьміце цыгару, – сказаў Холмс, – і глыніце з маёй біклагі: вы моцна прамоклі. Але няўжо вы разлічвалі, што такі маленькі слабы чалавечак, як ваш чорны слуга, адолее містэра Шолта і будзе трымаць яго, пакуль вы караскаецеся па вяроўцы?

– Вы, відаць, знаеце ўсё, нібыта самі там былі, сэр. Насамрэч я спадзяваўся, што пакой будзе пусты, бо звычайна містэр Шолта ў гэты час спускаецца на вячэру. Не буду нічога ад вас хаваць. Найлепшая абарона ў маім выпадку – гаварыць чыстую праўду. Быў бы гэта стары маёр – я пайшоў бы на шыбеніцу з лёгкім сэрцам. Пырнуць яго нажом для мяне – тое самае, што выкурыць цыгару. Але як жа мне, чорт дзяры, не пашанцавала, што я пайду на катаргу праз маладога Шолта, з якім мы ні разу нават не пасварыліся.

– Вашую справу вядзе містэр Этэлні Джонс са Скотланд-Ярда. Ён пагадзіўся даставіць вас у маю кватэру, і я папрашу вас расказаць мне ўсю праўду. Трэба, каб вы шчыра ва ўсім прызналіся, і тады я вам дапамагу. Думаю, я змагу даказаць, што атрута дзейнічае так хутка, што калі вы дабраліся да пакоя, ахвяра была ўжо мёртвая.

– Так яно і было, сэр. Калі я залез у акно і ўбачыў гэтага д’ябла, што ўхмыляўся, схіліўшы галаву набок, я проста аслупянеў. Для мяне гэта быў сапраўдны ўдар, сэр. Я ледзь не забіў Тонга, але ён вырваўся і ўскараскаўся на гарышча. Таму ён і забыў у пакоі сваю дубіну, а заадно і дроцікі, як ён пасля прызнаўся, і нешта мне падказвае, што менавіта яны дапамаглі вам выйсці на наш след, хаця як вы гэта зрабілі, не ўяўляю. Але я на вас не ў крыўдзе. Вось што дзіўна, – дадаў Смол з горкай усмешкай, – маючы законнае права на паўмільёна з гэтага скарбу, першую палову жыцця я быў вымушаны будаваць на Андаманскіх астравах хвалярэзы, а другую, хутчэй за ўсё, прабаўлю на земляных працах у Дартмуры. У нядобры час спаткаў я гандляра Ахмета і заняўся скарбам Агры, які прыносіць усім сваім уласнікам толькі няшчасці. Ахмета забілі, маёр Шолта ўсё жыццё пражыў пад гнётам страху і віны, мне ж скарб прынёс пажыццёвую катаргу.

У гэты момант у каюту прасунуліся шырокі твар і мажныя плечы Этэлні Джонса.

– Ну проста сямейныя пасядзелкі, – адзначыў ён. – Думаю, Холмс, глыток з вашай біклагі мне таксама не зашкодзіць. Што ж, самы час адзін аднаго павіншаваць. Шкада, не атрымалася ўзяць жывым другога, але выхаду ў нас не было. Прызнайце, Холмс: яны ледзь не збеглі з-пад нашага носа. Мы выціснулі з катэра ўсё да апошняга.

– Добра тое, што добра заканчваецца, – прамовіў Холмс. – Я і не падазраваў, што ў «Аўроры» такі хуткі ход.

– Сміт кажа, што гэта адзін з самых хуткіх катэраў на рацэ, і калі б хтосьці дапамог яму з рухавікамі, мы б іх нізашто не злавілі. Ён клянецца, што нічога пра норвудскую справу не чуў.

– Гэта праўда, – падаў голас наш вязень. – Не чуў ні слова. Я выбраў яго катэр, бо кажуць, што ён лётае. Мы яму пра сябе нічога не казалі, затое добра заплацілі і паабяцалі заплаціць яшчэ больш, калі дабяромся да «Эсмеральды» ў Грэйвсэндзе, якая паплыве ў Бразілію.

– Ну, калі ён нічога кепскага не зрабіў, мы прасочым, каб з ім нічога кепскага і не здарылася. Мы сваіх кліентаў ловім хутка, але абвінавачваць іх не спяшаемся.

Было забаўна глядзець, як фанабэрысты Джонс пасля такой удалай пагоні пачынае важнічаць. Па лёгкай усмешцы, што блукала на вуснах Шэрлака Холмса, я зразумеў, што ён словы інспектара міма вушэй таксама не прапусціў.

– Хутка мы будзем ля Воксхалскага моста, – сказаў Джонс. – Там я высаджу вас, доктар Ўотсан, разам з куфрам. Наўрад ці трэба казаць, што я бяру на сябе вельмі вялікую адказнасць. Так рабіць нельга, але ўмова ёсць умова. Аднак я ўсё ж абавязаны выслаць разам з вамі аднаго са сваіх інспектараў, бо вы везяце вельмі каштоўны груз. Вы ж, безумоўна, возьмеце кэб?

– Канечне.

– Шкада, што няма ключа, а так бы мы спачатку правялі інвентарызацыю. Давядзецца ламаць. Гэй, спадару, дзе ключ?

– На дне ракі, – каротка адказаў Смол.

– Хм! Не трэба было ствараць нам дадатковыя праблемы… Мы і так з вамі намучыліся. Што ж, доктар, не мне вучыць вас асцярожнасці. Адразу ж вязіце скрыню ў сваю кватэру на Бэйкер-стрыт. Там мы вас па дарозе ва ўчастак і пачакаем.